POČETKOM PRVOG SVJETSKOG RATA NJEMAČKI FLOTNI SASTAV NA SREDOZEMLJU PREDISLOCIRAN JE U TURSKE LUKE I TAMO POSTAO SASTAVNI DIO NJENE RATNE MORNARICE
Permanentna težnja Njemačke za prodorom na Bliski i Srednji istok (Drang nach Osten) ogledala se kroz njeno nastojanje da bude preko balkanskog terena prisutna na bliskoistočnom prostoru u raznim oblicima. Jedan od tipičnih primjera te politike bio je projekt za izgradnju takozvane Bagdanske željeznice, koji je Njemačkoj trebao osigurati magistralu: Hamburg – Berlin – Carigrad – Bagdad - Perzijski zaljev i kontrolu nad cijelim područjem. Od ovoga Njemačka nije odustajala kroz oba zadnja svjetska rata. Globalizacijom i novim evropskim poretkom na putu je da nešto slično ostvari bez ljudskih i materijalnih gubitaka.
Njemačka je tokom priprema za početak Prvog svjetskog rata na Sredozemlju u okviru zajedničkih pomorskih snaga Centralnih sila na ovoj akvatoriji držala dio flotnih snaga mješovitog sastava (Mittemeer – Division), jedan bojni krstaš i tri krstarice: (bojni krstaš Goeben, te krstarice: Strazburg, Breslau i Drezden). Zbog njenog interesovanja za balkanski prostor i događanja u Otomanskom carstvu ona je ovu jedinicu tamo imala od oktobra 1912. godine, još dok su trajali Balkanski ratovi. Vidljivo je bilo da se Otomansko carstvo urušava na balkanskom prostoru, što je carska Njemačka ozbiljno pratila. Ostajanje njenog flotnog sastava na Mediteranu do početka Prvog svjetskog rata, ovoga puta u sastavu snaga centralnih sila imalo je svoju svrhu, pored plana zajedničkih dejstava u sklopu Koalicije.
Bojni krstaš Goeben i krstarica Breslau sačinjavali su stalni formacijski sastav brodova Njemačke ratne mornarice na Sredozemlju. Logistički su bili oslonjeni na pozadinske elemente prijateljske Austrougarske Ratne mornarice.
Bojni krstaš Goeben bio je drugi u klasi tada najnovijih njemačkih bojnih krstaša tipa Moltke. Izgrađen je u brodogradilištu Blohm&Voss u Hamburgu. Dužina mu je bila 187 metara,
širina 30, sa gazom 9,2 metara. Puni deplasman imao je 24.400 tone. Prema objavljenim podacima kod gradnje ovog broda, primjenjivana su do tada najmodernija rješenja u ratnoj brodogradnji, kroz izgradnju i postavljanje oklopa, tako je njegov oklop bio 350 mm. Za pogon je imao parne
turbine tipa „Parsons“ ukupne snage 85.700 konjskih snaga. One su ovu svoju snagu prenosile preko osovina na četiri brodska propelera uz postizanje brzine 28 čvorova.
Imao je moćno artiljerijsko naoružanje od 10 topova kalibra 280 milimetara, 12 topova kalibra 150 milimetara i 12 topova kalibra 88 milimetara.
Goeben je imao 24 kotla za proizvodnju vodene pare. Kad je došlo do kvara u sistemu kotlova pred početak rata, na njemu je u pulskom arsenalu tokom remonta krajem jula 1914. radilo pored ostalih i nekoliko stručnjaka koji su specijalno za ovu priliku došli iz Njemačke. Iako je u njegovim brodskim kotlovima zamijenjeno 4.460 komada kotlovnih cijevi kvar nije bio potpuno otklonjen.
Krstarica Breslau spadala je u red moderno opremljenih brodova ovoga tipa, solidno naoružana i opremljena svim što je mogao imati tadašnji savremeni ratni brod njenog ranga.
Komandant ovog Mittelmeer Division-a bio je kontraadmiral Wilhelm Souchon. Tokom remonta i otklanjanja kvarova na kotlovnom sistemu, on
je brižno pratio svaki stručni izvještaj iz kotlovnih prostora . Tvrdi se da je sa zebnjom prihvatio raport o tome, kako se bolje ne može napraviti. Znao je šta ga čeka na otvorenom moru, ako ne mogne koristiti maksimalnu brzinu. Baš u početku samog rasplamsavanja rata nije smio ostati u Puli niti akvatoriji Jadranskog mora. Morao je isploviti na Sredozemlje. Iako remontni radovi na kotlovima Goebena nisu bili okončani, naredio je pripremu brodova za marš i
boravak na moru. Isplovio je iz Pule kursom Otrant-Zapadno Sredozemlje. Ova plovidba njegove divizije imala je zadatak, da čin bude objavljeno ratno stanje između Njemačke i Francuske, napada i uništava francuske ratne i trgovačke brodove, koji iz sjevernih afričkih kolonija budu prevozili kolonijalne trupe i ostalu opremu u francuske sredozemne luke.
Znajući za prisustvo njemačkih brodova i njihovu namjenu, tadašnji prvi lord britanskog Admiraliteta Winston Čerčil (Winston Chuerchill) upozorio je komandanta britanske Sredozemne flote admirala Arčibalda Majlona da je obavezan prema Konvenciji štiti francuske brodove i njihove transporte, a po mogućnosti potopiti Goeben i Breslau. Čerčil je posebno zazirao od Goeben-a, smatrajući ga najvećom prijetnjom za interese saveznika na Sredozemlju. U grozničavoj trci još dok rat između Njemačke, Francuske i Velike Britanije nije otpočeo Goeben i Breslau, doplovili su 3. augusta
Alfred Tirpic (Alfred von Tirpidz) Grossadmiral ( Izvor: Vikipedia)
ispred alžirske obale pod ruskim zastavama, da bi odvukli pažnju francuza. Čim je rat otpočeo između Njemačke i francuske, oni su digli na jarbole svoje zastave i počeli bombardovati alžirske luke Filipvil i Bone. Istovremeno kontraadmiral Wilhelm Souchon dobio je depešu od njemačkog komandanta ratne mornarice velikog admirala Alfreda Tirpidz-a, sa naredbom da oba broda odmah svom snagom otplove za Tursku, sa kojom je njemačka vlada u međuvremenu sklopila sporazum o savezništvu. Kada su Goeben i Breslau zaplovili u naređenom kursu, prema sjeveroistoku i turskim lukama
na svome tragu su otkrili siluete britanskih bojnih krstaša Indefifatigable i Indimitable. Rat između Njemačke i Velike Britanije očekivan je svakog momenta, pa su se Britanci maksimalno trudili da sustignu i ulove njemačke brodove. Iako je Souchon-ova eskadra plovila sa kvarom na Goeben-u postizali su marševsku brzinu od 24 čvora, kojom su umakli Britancima. Tokom ovog marša na Goeben-u je došlo do havarije i nesreće u brodskom pogonu. Od vrele pare brodskih kotlova poginula su dva mašinca. Uz velike probleme, sastav je umakao progonu Britanaca i uplovio u italijansku luku Mesina, gdje je izvršio popunu zaliha ugljem. Sutradan kada je rat između Velike Britanije i Njemačke otpočeo, brodovi su isplovili i krenuli na put dug 1000 milja da bi uplovili u turske luke. U međuvremenu Goeben je morao ukcati zalihu uglja na otoku Donoussu blizu Nasosa.
Winston Čerčil je bio ne zadovoljan ishodom događaja i koliko se zna vikao je u Londonu, što brojnija britanska flota nije pronašla, sustigla i uništila dva njemačka ratna broda Goeben i Breslau.
Tokom ove trke nije bilo borbenih kontakata, niti pravih ratnih okršaja. Pobjedu su odnijeli Nijemci, jer su Goeben i Breslau 10. augusta 1914. godine uz tursku suglasnost uplovili u Dardanele te od Turaka dobili dozvolu za ulazak u njihove teritorijalne vode i uplovljenje u Istanbul. Tutci su odmah 11. augusta dali do znanja svjetskoj javnosti da su brodove kupili za 80 miliona maraka. Goeben i Breslau svečano su uvedeni u sastav i operativnu upotrebu Turske ratne mornarice. Njemački kontraadmiral dosadašnji komandant sastava Goeben i Breslau Wilhelm Souchon, 23. septembra postao je zvanično komandant Turske flote i ratne mornarice, gdje Goeben dobio ime Yavuz Sultan Selim, a Breslau Midilli
YIAVUZ SULTAN SELIM i MIDILLI
„Turski“ bojni krstaš Yavuz Sultan Selim (Izvor: Arhiv. građa)
„Turska“ krstarica Midilli (Izvor: Arhiv.građa)
Uz potpun protokol i ceremoniju brodovi su formalno predati Otomanskoj imperiji u Istambulu, koja im je dala nova imena: Yavuz Sultan Selim i Midilli. Na brodovima je ostala kompletna njemačka posada, samo je kape i oficirske šapke zamjenila turskim fesovima, ostajući u svojoj dosadašnjoj uniformi. Kontraadmiral Souchon postao je Kamnadant turske ratne mornarice. Ovim činom je Turska praktično uvedena u Prvi svjetski rat, kao saveznik Njemačke i Austrougarske Monarhije.
Kontraadmiral Wilhelm Souchon sa fesom umjesto šapke na glavi
Souchon sa užim saradnicima u novoj ulozi sa fesovima na glavi umjesto šapki (Izvor: arhivska građa)
Zanimljivo je primjetiti: iako su brodovi formalno pripali državi gdje postoji islamska religija na Yavuzu i Midilli, cijelo vrijeme trajanja Prvog svjetskog rata obavljana je isključivo hrišćanska katolička i protestanska božija služba. Jedina promjena ogledala se u tome što mise nisu održavane nedeljom, nego petkom kada muslimani klanjaju svoju molitvu – džumu namaz. Yavuzom je do kraja komandovao Nijemac, kapetan bojnog broda Rihard Akerman.
Odmah početkom rata za Rusiju je prolaz kroz Bosfor i Dardanele bio zatvoren, a Francuzi i Britanci više tim putem nisu mogli dolaziti do svoga saveznika na Crnom moru. Tako je ova mala ali efikasna eskadra još prije upotrebe oružja izmijenila geopolitičku situaciju, pa i sam tok Prvog svjetskog rata.
Ohrabreno dobitkom dva moderna ratna broda Tursko carstvo je 30. oktobra 1914. godine objavilo rat zemljama članicama Antante, prihvatajući savezništvo sa Njemačkom i Austrougarskom.
Eskadra sastava Yavuz i Midilli sa još nekoliko brodova, koje je Turska imala u operativnoj upotrebi njene ratne mornarice, već su 29. oktobra 1914. godine isplovili iz istambulske luke na Crno More i artiljerijskom vatrom bombardovali ruske luke Sevastopolj, Odesu i Novorusijsk. Ovom prilikom Yavuz je svojom teškom artiljerijom nanio veliku štetu Rusima, uništenjem važnih djelova infrastrukture na obali i bližoj okolini Sevastopolja. Kroz uzvratnu paljbu, ruske obalske baterije kalibra 300 milimetara sa udaljnosti 16 kilometara pogodile su Yavuz-a. Njegov teški brodski oklop izdržao je udare bez većih oštećenja, ali je poginulo 14 članova posade. Na povratku u matičnu luku Bosfor Yavuz je presreo i topovima 150 milimetara oštetio razarač ruske ratne mornarice Prut deplasmana 5.500 tona, prije nego što je stigao da im rutu prepreči polaganjem minskog polja.
Tokom vremena Yavuz i Midilli, vodili su danonoćne borbe sa brodovima ruske Crnomorske flote. Do najvećeg sukoba zaraćenih strana došlo je 18. novembra 1914. godine, kada su Yavuz i Midilli 17 milja od Krimske obale, kod rta Sarič susreli najveći dio ruske flote, koja se vraćala sa zadatka, gdje je bombardovala turski grad Trabzon. Poslije dignute magle, u vožnji turske su posade na horizontu uočile pet ruskih bojnih brodova, dvije krstarice i 12 razarača, koji su plovili njima u susret pod komandom viceadmirala Andreja Eberharda. Odmah je Yavuz otvorio vatru na čelni i komandni ruski brod Evstafi. Odgovarajući topovskom vatrom Rusi su bili spretniji, pa su prvim plotunom pogodili Yavuz-a. Pogodak je bio u jednu od topovskih kula topova kalibra 150 milimetara. Ovom prilikom poginulo je 12 članova posade, a izbio je požar i zaprijetio jednoj municionoj komori, koju su morali orošavati (prskati vodom pomoću ugrađenog cjevovoda). U ovaj sukob uključio se ruski bojni brod Jovan Zlatousti, a pristizala su još tri bojna broda Pantelejmon, Tri svjatitelja i Rostislav. Osjećajući pogubnu opasnost, turski brodovi su se povukli pod komandom kontraadmirala Soušon-a. Tokom borbe Yavuz je pogodio Evstafi-a i nanio mu veliko oštećenje. Na brodu je poginulo 34, a ranjeno 24 članova posade.
Desetog maja, 1915. godine Yavuz je vodio borbu sa ruskim bojnim brodovima Tri svjatitelja i Pantelejmon. Poslije toga imao je borbene kontakte sa njihovim podmornicama čije je napade izbjegao. Tokom 1916. godine imao je sukob sa ruskim bojnim brodovima Imperatristsa Ekatarina. Yavuz je kroz prve dvije godine trajanja Prvog svjetskog rata bio jedan od najatraktivnijih ratnih brodova na crnomorskom pomorskom ratištu. Često je isplovljavao na razne zadatke po Crnom moru, gdje potopio više ruskih ratnih i trgovačkih brodova. Poslije izlaska Rusije iz rata, vodio je borbu sa Britancima po Egejskom moru i istočnom Sredozemlju. Nakon teškog oštećenja od tri mine, uspio je odbiti sve pokušaje britanske flote brodova, podmornica i mornaričke avijacije da ga unište. Po završetku Prvog svjetskog rata nije postao savezničkim plijenom, kao austrougarski i njemački brodovi, zbog izbijanja građanskog rata u Turskoj. Ostavljen je novoformiranoj turskoj vlasti. Imao je generalni remont i bio u operativnoj upotrebi Turske ratne mornarice. Službeno je preimenovan 1936. godine u TCG („Brod turske Republike Yavuz“). Na njemu su prevezeni posmrtni ostaci Mustafe Kemala Ataturka iz Istambula u Izmir 1938 godine. Vođen je u Flotnoj listi sve do pedesetih godina XX vijeka kada je povučen iz operativne upotrebe . Poslat je u rezalište 1962.godine i brisan iz liste, što je tada autor ovih redova
Viceadmiral, Hubert Reuber Pashwitz
(Izvor: arhivska građa)
pročitao u Mornaričkom glasniku JRM Midilli je bila učesnik u više borbenih akcija. Pored artiljerijskih dejstava, polagala je minska polja ispred ruskih dijelova obale, bombardovala je razne objekte i instalacije. Zbog nedostatka turskih trgovačkih brodova prevozila je trupe i materijalne zalihe do crnomorskih luka, turskim trupama, koje su učestvovale u kavkaskoj kampanji. Ruski brodovi su je nekoliko puta lakše oštetili. Najviše je bila oštećena 1915. godine, zbog prolaska kroz minsko polje, od čega je izvan stroja bila šest mjeseci.
Dana. 20. januvara 1918. godine Midilli i Yavuz isplovili su iz Dardanela pod komandom
njemačkog admirala Hubert-a von Pashwitz-a, koji je zamijenio Soushon-a u septembru 1917. godine. Zadatak ovog sastava bio je odbiti Antantine snage od Palestine, što je ostalo u pamćenju kao bitka kod Imbrosa. Tokom ove akcije Midilli je potopljena nailaska na minu, sa većim djelom svoje posade.
Završetkom Prvog svjetskog rata, nestala su sva evropska carstva, među njima i Otomansko. Poslije revolucije nastala je moderna Turska na čelu sa Kemalom Ataturkom i vojskom kao dominantnom političkom sagom. Zbog svoga geografskog položaja Turska je i dalje ostala na meti interesa zapadnih zemalja i Rusije (SSSR-a) u borbi za utjecaj nad ovim prostorom. Preživljavajući kroz prošlost niz previranja i promjena svima je do danas interesantna, kao bogata udavača. U vremenu poslije Drugog svjetskog rata našla se u NATO paktu.
Iz materijala za pisanje moje knjige. Ratna mornarica Austrije i Austro-Ugarske
Milan Đuran
Možda je što se tiče njemačke divizije, napisati nešto o držanju austro-ugarske flote. Souchon je u više navrata tražio od Hausa da dođe brodovima pred Messinu, što je ovaj odbijo.
Austrougarska flota je isplovila da njemačku diviziju dočeka u Jadranu. Da li je Souchon imao namjeru uplovciti u Jadran?
Odlučio se da produži u Dardanele iako su upute od 4. augusta, kasnije opozvane.
Traženje francuske eskadra, zasnovano na pogrešnim predpostavkama, (napad na Oran, Mustaganem…,prolaz kroz Gibraltar. Kao i greške Engleza, koje su rezultirale probojem u Dardanele.( najbolje obrađeno u knjizi admirala Milnea)
Ovdje ne mogu staviti sheme pa ču jih staviti na sam sajt.
Šteta što je dobar članak ilustrovan pogrešnom fotografijom „GOEBEN na sidru (Izvor: Arhivska građa)“ koja se vrlo očigledno razlikuje od sasvim ispravne fotografije „„Turski“ bojni krstaš Yavuz Sultan Selim (Izvor: Arhiv. građa)“. S obzirom da su literatura i Internet prepuni „Goeben“-ovih fotografija, postavlja se pitanje kakva to „arhivska građa“ može imati tako različite fotografije jednog istog broda, koji je promenio samo zastavu. Na svim drugim fotografijama „Goeben“-a i „Yavuz“-a nema „američkih“ (rešetkastih) jarbola, dok se stepenasti raspored topovskih kula nalazi na krmi, a ne na pramcu.