Na današnji dan, pre 21 godinu počela je zločinačka agresija NATO na SR Jugoslaviju.
Agresija na SR Jugoslaviju je primer brutalne upotrebe sile u rešavanju međunarodnih kriza, maskirana kao ”humanitarna”, uz primenu i zabranjenih borbenih sredstava.
Intenzivni udari iz vazdušnog prostora, uz primenu novih ubojnih i drugih sredstava, usklađivani su sa dejstvima terorističkih snaga. Pomorski, odnosno pomorsko – vazduhoplovni, sastavi predstavljali su jednu od najvažnijih komponenti i instrument za ostvarivanje cilja agresije. U agresiji na SR Jugoslaviju 19 članica NATO – a u Sredozemnom i Jadranskom moru angažovale su na početku 59 ratnih brodova (2 nosača aviona, 1 nosač helikoptera, 1 raketna krstarica, 32 raketnih razarača-raketnih fregata, 3 raketne topovnjače, 3-4 podmornice, 10 desantnih/pomoćnih brodova i dva broda za elektronsko izviđanje, sa ukupno 250 lansera krstarećih raketa), 14 pomoćnih brodova – sa ukupno 11.770 mornara i 2.200 pripadnika mornarčkodesantne pešadije.
Na početku agresije pomorske snage NATO-a bile su zadužene za pomorsku blokadu i lansiranje krstarećih raketa. Tokom agresije, brojno stanje pomorskih snaga agresora menjalo se, kako po broju tako i po nameni brodova, pri čemu je primenjivana demonstracija sile. U tom periodu u agresiji na SR Jugoslaviju je učestvovalo 35 ratnih brodova (3 nosača aviona, 1 nosač helikoptera, 4 raketne krstarice, 8 raketnih razarača, 12 raketnih fregata, 3 desantna broda, 2 raketne korvete i 2raketne topovnjače), 6 podmornica – sa 23.916 ljudi. Na brodovima plovnih sastava nalazilo se ukupno 105 aviona, 98 transportnih i borbenih helikoptera. Ukupno, na raznovrsnim nosiocima bilo je 688 krstarećih raketa, od čega je 420 – 450 lansirano na ciljeve na teritoriji SR Jugoslavije.
S obzirom da ograničene ekonomske mogućnosti SR Jugoslavije poslednjih godina nisu mogle da obezbede ulaganja u razvoj i opremanje Ratne mornarice nije sa moglo obezbediti neophodni razvoj pa je težište bilo na održavanju postojećih borbenih potencijala. Poseban problem bila je neprilagođena i neadekvatna infrastruktura, koja nije odgovarala ni mirnodopskim ni ratnim potrebama za odbranu od agresije sa mora.
Osnovne procene modela agresije na SR Jugoslaviju su izučavane u vojnim školama (posebno Školi nacionalne odbrane) ili su proveravane i usavršavane u toku izvođenja organizacionih oblika praktične obuke starešina u Komandi Ratne mornarice i njenim jedinicama. Agresija je, praktično, pokazala da su procene bile realne, kako po etapama i fazama, tako i po sadržajima agresije i veličini angažovanih snaga.
Komanda Ratne mornarice je poslednjih godina imala ubrzani tempo osposobljavanja i obučavanja u svakodnevnom radu, što je doprinelo da u pripremi za odbranu i u toku agresije pokaže visoki nivo operativnosti.
Pravovremenim operativnim razvojem snaga, Ratna mornarica je dočekala agresiju NATO-a spremna. Prva iznenadna dejstva agresora po osmatračkim sistemima imala su ograničen razarajući efekat. Pravovremeno preduzetim merama sprečeno je uništavanje, za Ratnu mornaricu važnih, osmatračkih sistema i izbegnute su ljudske žrtve, što je pozitivno uticalo na borbeni moral svih pripadnika Ratne mornarice.
Interesantno je da je prvim dejstvima po osmatračkim sistemima, agresor dejstvovao na selo Kruči (južno od Bara), naseljeno pretežno albanskim stanovništvom, iako na većoj udaljenosti nije bilo ni objekata ni jedinica Ratne mornarice.
Komandant Ratne mornarice je 29. marta naredbom proglasio ratni režim plovidbe na moru i unutrašnjim plovnim putevima u skladu sa ”Zakonom o odbrani”. Ratni režim plovidbe, kao način regulisanja saobraćaja u ratu, do tada nije primenjivan. Naknadno je Komanda Ratne mornarice, od 5.00 časova 14. aprila do 5.00 časova 16. aprila, zbog pojačanih aktivnosti agresora i odbrane teritorijalnog mora, zabranila plovidbu svim učesnicima u pomorskom saobraćaju u teritorijalnom moru i unutrašnjim plovnim putevima na Skadarskom jezeru i reci Bojani. Nakon toga ponovo je stupio na snagu propisani ratni režim plovidbe.
Karakter vazduhoplovne operacije, koju je agresor vodio protiv SR Jugoslavije, pa i protiv snaga Ratne mornarice, nametnuo je kao težište protivvazdušnu odbranu. Praćenje situacije u vazdušnom prostoru bilo je dobro organizovano, skoro u realnom vremenu, a podaci su brzo dostavljani jedinicama, čime je omogućeno dejstvo po ciljevima u vazdušnom prostoru i izbegnute ljudske i materijalne žrtve u rejonu izvršenih dejstava. U toku agresije, snage Ratne mornarice dejstvovale su po neprijateljskim letelicama (avionima, krstarećim raketama, bespilotnim letelicama i vođenim bombama) svaki puta kada su bile u dometu oružja.
Apsolutna prevlast agresora u vazdušnom prostoru i na moru smanjila je mogućnost za izvođenje protivbrodske borbe, ali je nije u potpunosti eliminisala. Snage Ratne mornarice su svim raspoloživim borbenim potencijalima bile spremne za odlučujući boj na moru u najkritičnijem momentu za opstanak. Dejstva po površinskim brodovima neprijatelja nisu izvođena, jer su oni manevrisali van dometa raketnog naoružanja, čime su pokazivali respekt prema snazi oružja naših brodova. Kad god bi naše udarne pomorske snage izašle na more i udaljavale se od naše obale, za toliko su se udaljavale i pomorske snaga neprijatelja ostajući uvek van dometa naših raketa.
Agresor je stalno angažovao specijalizovane brodove i letelice za osmatranje i prikupljanje podataka o snagama Ratne mornarice. Manevrom snagama i veštom primenom mera taktičkog i operativnog maskiranja prikrivane su naše snage i namere, a agresor je dovođen u situaciju da intenzivnije upotrebljava bespilotne letelice, po kojima su snage protivvazdušne odbrane Ratne mornarice efikasno dejstvovale kada su se našle u granicama dometa naoružanja.
Agresorovi avioni, nakon bezuspešno izvršenih zadataka, svoje smrtonosne terete često su izbacivali u Jadransko more. Dimenzije tog ekološkog zločina prema moru pokazaće vreme. Dva aviona A-10 dejstvovala su municijom sa osiromašenim uranijumom u rejonu Arze na ostrvu Luštica. U blizini nije bilo snaga Vojske Jugoslavije.
Pravilno planirana i usmeravana borbena obuka u komandama i jedinicama Ratne mornarice, prema procenjenom modelu agresije, omogućila je efikasno i odgovorno izvršavanje svih postavljenih zadataka u odbrani Jadranskog mora i obale.
Deo ljudstva koji je popunjavao jedinice Ratne mornarice, prvi put se sreo sa složenijom ratnom tehnikom. U raspoloživom vremenu, između borbenih zadataka, izvođena je borbena obuka, čime je nivo osposobljenosti stalno povećavan.
Tokom čitavog perioda agresije NATO na SR Jugoslaviju, pripadnici Ratne mornarice su iskazali visoki stepen odgovornosti, odlučnosti, profesionalizma i motivisanosti za izvršavanje postavljenih zadataka, čime su dali puni doprinos daljoj afirmaciji pravedne borbe našeg naroda.
Efikasnim komandovanjem, osposobljenošću i hrabrim držanjem u toku izvršavanja borbenih dejstava, saradnjom sa narodom porastao je autoritet pripadnika Ratne mornarice, pre svega oficira i podoficira.
Na kraju rata, analizirajući učešće Ratne mornarice, kao zaključak Komanda Ratne mornarice poručuje:
”Ratna Mornarica Vojske Jugoslavije razvijaće se u skladu sa realnim ekonomskim potencijalima i mogućnostima zemlje. Doktrinarno opredelenje odbrane teritorije i akvatorije SR Jugoslavije, kao i zaštita interesa na Jadranskom moru, uticaće na njen intervidovski razvoj, uz korišćenje svih prednosti položaja nacionalnog akvatorija na Jadranskom moru. Reorganizacijom Vojske Jugoslavije, Ratna mornarica kao nosilac borbenih dejstava na obali i moru, zajedno sa ostalim snagama Vojske Jugoslavije i naroda, obezbediće potrebnu odbranu zemlje u svim dimenzijama prostora i u svim vrstama agresije. Jedinstvo naroda i pripadnika Ratne mornarice pouzdan je garant odbrane mora i obale”.
Epilog je poznat.
Jugoslavija je nestala sa istorijske scene, dobili smo nedefinisanu Državnu zajednicu Srbija i Crna Gora, a i ona se raspala i Crna Gora se osamostalila, bez obzira što to najveći deo crnogorskog naroda nije želeo, ali ko pita narod.
Prvo je ukidanjem strategijsko – operativnih sastava Komanda Ratne mornarice preimenovana 2002. godine u Korpus Ratne mornarice (jedinstven primer da jedinica ratne mornarice ima naziv namenjen za kopnenu vojsku), a potom je postala samo Mornarica Vojske Srbije i Crne Gore (1. april 2005.), izgubivši epitet ”ratna”, od čega je napravljena takva atrakcija kao da se time nešto promenilo, pa imali smo Mornaricu Kraljevine Jugoslavije i Mornaricu NOVJ.
Komandni kadar koji je uspešno vodio Ratnu mornaricu je penzionisan.
Nastala je rasprodaja brodova, koje su najvećim delom srpski kadrovi izvukli sa područja Hrvatske 1991. godine.
Boško ANTIĆ
kontraadmiral u penziji